Doorheen de Cotswolds tussen Aquae Sulis, het huidige Bath, en Corinium, het huidige Cirencester, slingert vandaag de Fosse Way, een stille getuige van Romeinse vernuftigheid. Deze oude weg, aangelegd in de eerste en tweede eeuw na Christus, verbond het Romeinse Exeter in het zuidwesten met Leicester en vormde een strategische grens tijdens de vroege Romeinse bezetting van Groot-Brittannië. Wat ooit een vitale verkeersader was voor soldaten, koeriers en handelaren, is nu een route waar de echo's van het verleden nog altijd voelbaar zijn. Over deze heerbaan reden wij in de eerste week van oktober 2024, met de wagen, op zoek naar Romeinse sites, een ontdekkingsreis door een landschap doordrenkt van geschiedenis.

Prachtig nieuws toch dat vandaag door Ine Roox in De Standaard wordt gemeld! Iedere Romereis trek ik naar dit fantastisch archeologisch park. Maar het is veel meer dan dat. De Via Appia was aangelegd door Appius Claudius (ca. 340 - na 280 v. Chr.) en groeide uit tot één van de iconische wegen van de Romeinse wereld. Het motief voor de aanleg was zuiver politiek en militair van aard. De heerbaan moest het inzetten van het Romeinse leger tegen de vijandige volkeren in het zuiden van Latium en Campanië faciliteren.

Op de heuvel Le Deffends enkele kilometer ten zuiden van Saint-Maximin-La-Sainte-Baume bezetten de Liguriërs een oppidum. Na de overwinning van Caius Marius op de Cimbri in de Slag bij Aquae Sextiae (Aix-en-Provence) in 102 voor Christus vestigden de Romeinen zich in de vlakte. Ligurische huurlingen streden aan de zijde van de Romeinse legioenen. De Cimbri hadden samen met de Teutones en de Ambrones kort daarvoor in de Slag bij Arausio (Orange) de Romeinen een vernietigende nederlaag toegebracht. De romanisering van de regio rond Saint-Maximin startte onder meer met het uitbouwen van handelsrelaties met Griekse handelaars uit Marseille.

Langs de Autoroute du Soleil ligt Tournus, een prachtig stadje in de Bourgogne met oude verhalen, een mooie abdij, stadstorens en musea. Reeds op het einde van de 1ste eeuw voor Christus situeerde zich hier aan de oevers van de Saône in het land van de Haedui een Romeinse nederzetting met een versterking ter hoogte van het huidige quartier de la Madeleine, een tussenstop langs de strategische Via Agrippa. Het tracé van de heerbaan ligt aan de oorsprong van de hoofdstraat door het huidige stadscentrum waar een aantal hotels en restaurants zijn gevestigd. De weg valt samen met de Route Nationale 6 die de Via Agrippa volgt en die vele duizenden toeristen uit het Noorden naar de stranden aan de Middellandse Zee voerde. Steden zoals het wat verder gelegen Macon, Chalon-sur-Saône en Dijon liggen op gelijkmatige afstanden van elkaar langs dezelfde weg. De naam van de stad verschijnt voor het eerst op de Peutinger-kaart. Zij verschijnt daarop als Ternucio. Gregorius van Tours noemt tijdens de 6de eeuw Castrum Trinorciense. Tournus ontwikkelde zich in die periode tot een bevoorradingsplaats voor de Romeinse troepen en de postdienst. In het zuiden van de stad is de invloed van het oude castrum nog duidelijk afleesbaar uit de plattegrond ervan. De oude muren bleven bewaard in verschillende kelders bewaard.

De reiziger die van Narbonne naar Gerona trok, passeerde altijd de Col de Panissars tussen het Franse Le Perthus en het Spaanse La Jonquera. Daar markeerde het zegemonument van Pompeius (Tropaeum Pompeii) de overgang van de Via Domitia naar de Via Augusta die de reiziger tot in Gades in het uiterste zuiden van Spanje voerde. Strabo vertelt hierover dat “de plek waar het zegemonument van Pompeius staat de grens vormt tussen Iberia en Celtica. Van daar naar Narbonne is het 63 mijl”.

Ongetwijfeld zijn 99% van de toeristen die doorheen het Parijse Île de la Cité en het Quartier Latin slenteren zich er niet van bewust dat hier zich ooit een Romeinse stad uitstrekte. En toch, op de belangrijke route tussen Argentomagus (Saint-Marcel), ooit een oppidum van de Bituriges, en Boulogne-sur-Mer, de belangrijke Romeinse zeehaven aan het Kanaal, lag Lutetia. Het is de naam van de toenmalige Romeinse stad in de provincie Gallia Lugdunensis en in die tijd een niet onbelangrijke halte voor reizigers die noordwaarts trokken.

Er bestaat weinig informatie over de wijze waarop de Romeinen tijdens de winter reisden. De beschrijving van Livius van de winterse overtocht van de Alpen door Hannibal en zijn leger is één van de weinige teksten die wat uitvoeriger op 'reizen' tijdens de winter ingaan. Wij lezen daarin onder meer:

Op 8 augustus 2023 reed ik met de motor van Kortrijk naar het Franse Kassel. Kortrijk, dat wij vooral dankzij de Guldensporenslag en zijn middeleeuwse monumenten kennen,  was tijdens de Romeinse periode een welvarende vicus aan de Leie op het kruispunt van twee Romeinse heirbanen, met name deze tussen Kassel en Tongeren en deze tussen Doornik en Oudenburg. de naam van de nederzetting Cortoriacum dateert van de laat-Romeinse tijd. In de Notitia Dignitatum wordt de infanterie-eenheid  van de de zogenaamde Cortoriacenses vermeld.  Zij waren samen met de Tungrecani verantwoordelijk voor de bewaking van de Romeinse heerbaan tussen Tongeren en Kortrijk. Van de nederzetting hebben echter weinig archeologische restanten de geschiedenis hebben overleefd. Ter hoogte van de Langemeersstraat en de Romeinselaan situeerde zich een Romeins grafveld van de 1ste- tot begin 3de eeuw na Christus.  In 2006 vonden de archeologen resten van aanlegsteigers van een rivierhaven terug. Die zou in gebruik geweest zijn tussen het midden van de eerste eeuw en het derde kwart van de derde eeuw. 

De Romeinse stad Autun werd onder de naam Augustodunum omstreeks 16-13 voor Christus gesticht door keizer Augustus tijdens zijn reorganisatie van de provincie Gallia. De stad lag op de oevers van de Atuvaros (Arroux) langs een belangrijke route die Cavillonum (Chalon-sur-Saône) verbond met Bibracte, het machtige Gallische oppidum van de Haedui op de Mont Beuvray. Vandaag maakt het deel uit van het uitgestrekte natuurpark van Le Morvan tussen Beaune en Nevers. Augustodunum dat zichzelf sierde met de titel van "soror et aemula Romae", (zuster en navolgster van Rome) ontwikkelde zich tot de hoofdstad van de civitas van de Haedui, een belangrijk politiek, administratief, economisch en intellectueel centrum, een symbool van de Romeinse macht. De ontwikkeling van de stad trok de omringende bevolking aan en in het bijzonder ook de inwoners van Bibracte dat geleidelijk in de vergetelheid raakte. Na de val van het Romeinse Rijk geraakte Autun, net als andere steden in Europa, in verval. Na het jaar 1000 wist de stad zich echter te herstellen en beleefde tijdens de twaalfde eeuw een nieuwe bloeiperiode. De prachtige Kathedraal Saint-Lazare uit de twaalfde eeuw is daar een schitterend voorbeeld van.

De reiziger die tijdens de Romeinse oudheid van Tongeren of Trier naar Lyon of Arles trok, passeerde ongetwijfeld Andesina, het hedendaagse Grand. De Romeinse stad lag aan de Romeinse weg die tegenwoordig de Via Agrippa wordt genoemd en die zowat de langste heerbaan van Europa moet zijn. In Gallië gaat het Romeinse wegennet terug op de opmetingen die tijdens het gouverneurschap van M. Vipsanius Agrippa werden georganiseerd. Omdat specifiek de weg die van Arles via Lyon naar Trier en Keulen liep, tijdens het gouverneurschap van M. Vipsanius Agrippa werd opgemeten en aangelegd, wordt hij naar de nauwste medewerker en vriend van keizer Augustus genoemd. Hij liep van Arles over Orange, Valence en Vienne naar Lyon en richtte zich van daaruit via Chalon-sur-Saône, Langres, Metz en Trier naar Keulen. De heerbaan verbond zo Zuid-Gallië met Germanië en was onontbeerlijk zowel voor het bestuur van de provincies als voor het handelsverkeer. 

Langs de weg van Ossonoba (Faro) naar Ebora (Evora) lagen grote en luxueuze landgoederen. Eén ervan was de villa rustica van Milreu bij Estoi in de Portugese Algarve op zo’n acht kilometer van Faro. Faro was tijdens de Romeinse periode een belangrijke havenstad en draaischijf voor garum, wijn en olijfolie. En zo was de stad een belangrijke markt voor het omliggende platteland waarvan de villa van Milreu een excellent voorbeeld is. Het complex werd in 1877 ontdekt door de Portugese archeoloog Estácio da Veiga. Hij was lyrisch over de ruïnes en vondsten in de omgeving. Daarbij nam hij aan dat zij deel uitmaakten van de Romeinse stad Ossónoba:

Eén van de mooie kuststadjes van de Portugese Algarve is Tavira. De rijke geschiedenis ervan gaat terug tot de 8ste eeuw v.Chr. toen de Feniciërs hier een stad bouwden, compleet met een stadsmuur, tempels en een haven. Het ging om een Fenicische handelspost. De nederzetting situeerde zich boven op de heuvel waar nu de ruïnes van het Castelo de Tavira staan zoals blijkt uit een deel van de muur dat dateert uit de 8e eeuw v. Chr. en dat aan het licht kwam tijdens een archeologische campagne in 1997. Deze stad werd twee eeuwen later vernietigd door de Turdetani die de heuvel tijdens de 5de en de 4de eeuw bewoonden. Ze verbouwden het fort en veranderden de naam van de plaats in Talábriga. Deze nederzetting werd verlaten en vervangen door het oppidum van Cerro do Cavaco dat zich één kilometer ten noorden van Tavira situeert en van het einde van de 4de tot het einde van de 1ste eeuw v. Chr. werd bewoond. Cerro do Cavaco overleefde de regering van Augustus niet.