De oudste weg van Vlaanderen tussen Tienen, Tongeren en Maastricht

De UNESCO heeft de Via Appia tussen Rome en Brindisi erkend als werelderfgoed. Het is fantastisch nieuws, zeker voor Romereizigers die tijdens hun verblijf de moeite nemen om vroeg in de ochtend over deze oude heerbaan  te wandelen. De auteurs van het document dat de Via Appia nomineerde als UNESCO-werelderfgoed zijn van oordeel dat de Romeinse wegen een echte innovatie zijn. Zonder aarzelen kan men zeggen dat de creatie van het Romeinse wegennet van een universele betekenis is. In de derde eeuw na Christus noemde de kerkvader Tertullianus  de Romeinse wegen ‘brengers van beschaving’:

‘De wereld wordt met de dag bekender, beter bebouwd en beschaafder. Overal worden wegen gebaand, geen gebied is nog onbekend, elk land nu geopend voor de handel. Vroeger beruchte woestenijen zijn door lieflijke landouwen uitgewist, wouden door akkers overmeesterd, wilde dieren door kudden vee verjaagd; in wat zand was wordt nu gezaaid, rotsen zijn gespleten, moerassen drooggelegd. Er zijn meer steden dan er vroeger huizen waren. Geen mens is nog bang voor een eiland, rotsen schrikken niemand meer af. Huizen ziet men overal; alom menselijke bewoning en ordelijk bestuur: leven waarheen men ook kijkt.’

Ook Vlaanderen heeft zijn Romeinse weg. Hij loopt van Keulen via Maastricht en Tongeren naar Kassel loopt. Via Tienen, Elewijt, Asse, Velzeke, Kortrijk en Wervik doorkruiste hij heel Vlaanderen van oost naar west. De weg werd aangelegd tijdens de regering van keizer Augustus (31 v.C. - 14 n.C.). Hij speelde in die beginperiode een belangrijke rol als militaire weg, maar werd met de Pax Roman ook een belangrijke handelsweg. De geschiedenis van deze heerbaan eindigde niet met de val van het West-Romeinse Rijk in 476 na Christus. De historische steden en gemeenten langs deze weg, illustreren hoe hij als pelgrimsweg, handelsweg en militaire weg vorm gaf aan de meer dan 1500 jaren geschiedenis die volgden. Tijdens de middeleeuwen maakte hij bij voorbeeld deel uit van de grote Hanzeroute tussen Brugge en Novgorod.  Steden als Gent, Aalst, Brussel en Leuven namen dankzij deze weg een ongekende vlucht, net als Tienen, Sint-Truiden en Tongeren. Van die weg bleef de gekasseide Paddestraat in Velzeke samen met prachtige stukken tussen Tienen en Maastricht bewaard. 

In Italië, Frankrijk, Spanje en Portugal worden de Romeinse heerbanen als nationaal erfgoed beschermd en als historische wandelroutes voor toeristen ontsloten. Denken wij onder meer aan de Via de la Plata in Spanje of stukken van de Via Domitia in Frankrijk. De UNESCO heeft de Via Appia tussen Rome en Brindisi erkend als werelderfgoed. Wallonië heeft de Romeinse weg Bavay-Tongeren die voor een groot deel over haar grondgebied loopt, beschermd als monument. Tevens heeft zij een dossier ingediend bij de UNESCO om deze weg op de lijst van het werelderfgoed te zetten.  Onder de titel Le tronçon Bavay-Tongres de la chaussée romaine Boulogne-Cologne situe sur le territoire de la Région wallonne is hij ondertussen opgenomen op de voorlopige lijst. Maar de mooiste stukken van deze Romeinse route liggen in Vlaanderen, tot op de dag van vandaag onbeschermd.

Tot op de dag van vandaag wordt aan de steeds zeldzamer wordende zandwegen ‘geknaagd’. Er lijkt altijd wel een nobele reden te vinden om een verharding voor elkaar te krijgen. Voor wie die ontwikkeling vanuit het oogpunt van landschapszorg en erfgoed bekijkt is die aantasting bijzonder problematisch. Ons historisch landschap met zijn onverharde en holle wegen staat onder steeds grotere druk.

Van de veertig kilometer onverharde landweg tussen Tienen en Maastricht zijn op dit ogenblik slechts twee en halve kilometer intact. Nog in 2009 werd een groot stuk van de Romeinse heerbaan tussen Voort en Bommershoven verhard voor landbouwgebruik. Jan Peumans plaatste er in het Vlaamse Parlement in 2006 terecht belangrijke kanttekeningen bij. In de context van mijn boek "De Romeinse heerbaan", dat in 2021 verscheen, heb ik aan de heer Matthias Diependaele, toenmalig Vlaams minister van Onroerend Erfgoed, een dossier ter bescherming van deze Romeinse weg als archeologisch patrimonium overgemaakt zodat minstens die enkele onverharde tracés samen met de stukken die voor landbouwgebruik werden aangepast voor het nageslacht bewaard blijven.  Zowel in Voort als in Helshoven vestigden zich logies en horeca met namen die expliciet naar deze heerbaan verwijzen. Met de kansen voor duurzaam toerisme zijn er voldoende argumenten om dit belangrijke historische monument definitief veilig te stellen.

In de marge van dit onderzoek verzorgen wij ook de website 'De Romeinse weg' waar dat de geïnteresseerde allerhande informatie kan vinden over Romeinse wegen in België.

Fotografie: Sofie Nouwen