Wie rustig de tijd neemt om de archeologische site van Tongobriga in het pittoreske Portugese gehucht Santa Maria do Freixo van de gemeente Marco de Canaveses te verkennen, zal een schitterende archeologische site ontdekken die een oppervlakte van circa 50 hectare beslaat. Tongobriga lag boven op een heuvel van waarop je vaak een prachtig uitzicht over het omringende landschap hebt. De Griekse geograaf Ptolemaios (87-168) noemt in zijn Geographia (II, VI, 38) een stad Tuntobriga die gesitueerd was op het grondgebied van de Callaeci Bracari, het moderne Braga, tussen de Douro en de Minho. Tongobriga past bij die beschrijving. Aanvankelijk was het een versterkte Keltische nederzetting uit de ijzertijd. De archeologische vindplaats werd voor het eerst ontdekt in 1986 en is nu geclassificeerd als nationaal monument.
Op het einde van de 1ste eeuw n.C., ontwikkelde Tongobriga zich tot een centrum dat niet alleen een residentiële functie had, maar ook politiek en economisch een belangrijke rol speelde ten opzichte van de omliggende regio. De omwalde nederzetting van liefst 13 hectaren beslaat het volledige dorp Freixo. Binnen de wallen liggen de woningen die van de 1ste tot de 5de eeuw n. Chr. dateren. Aan de zuidzijde tegen de heuvelhelling lag den uitgebreid grafveld. Het forum van Tongobriga wordt gekarakteriseerd door zijn omvang met commerciële en religieuze ruimtes. Het werd gebouwd in het begin van de 2de eeuw n.C.. Dat forum en de Romeinse thermen ernaast situeren zich buiten de stadsmuren, aan de voet van de heuvel waarop Freixo ligt. Freixo zelf is een aangenaam historisch dorpje. De parochiekerk Santa Maria is gebouwd op Romeinse huizen met mozaïekvloeren net als talrijke woningen ervan.
Tongobriga lag langs de Romeinse weg die leidde van het Portugese Bracara Augusta (Braga) naar het Spaanse Augusta Emerita (Mérida). Braccara Augusta was provinciale hoofdstad van Gallaecia. Op één van de heuvels van de stad ligt de belangrijkste archeologische site waar de reiziger de grote thermen van Maximinus samen met het aangrenzende theater kan bezoeken. Emerita Augusta werd in 25 v.C. gesticht in opdracht van keizer Augustus voor zijn veteranen uit de legioenen V Alaudae en X Gémina en groeide uit tot één van de belangrijkste steden van Hispania. Dat vertaalt zich tot op de dag van vandaag in een archeologisch patrimonium van uitzonderlijk belang. Wie van het kerkhof van Freixo via de PR6 Caminhos de Tongobriga in de richting van het forum wandelt, stapt een stukje over deze oude heerbaan. De weg kwam ook aan het licht in Linhares da Beira waar hij geplaveid was met rechthoekige granietblokken. Voor het overige is hij trouwens zeer moeilijk in het landschap te volgen.
Het Itinerarium Antonini vermeldt trouwens geen route tussen deze twee belangrijke steden. De facto is er geen duidelijke weg, wel een route die bestaat uit verschillende onafhankelijke wegen door een zeer ruig gebied. De weg vertrok vanuit Mérida en richtte zich naar Cáceres langs de "Via de la Plata", in noordwestelijke richting naar de Romeinse brug van Alcântara, waar hij de rivier de Taag overstak en vervolgens Portugees grondgebied binnenkwam via de Romeinse brug van Idanha-a-Nova en zo doorliep tot «Centum Cellas» (Belmonte). Daar splitste de weg zich. De aftakking naar het noorden liep via Guarda en Freixo en stak vervolgens de rivier de Douro over. De aftakking naar het westen liep via de Serra da Estrela. Daar volgde opnieuw een aftakking onder meer via Viseu en vandaar naar Talabriga in de richting van de kust, terwijl een andere route naar het noordwesten gaat via Linhares, Aguiar da Beira en Moimenta da Beira naar de Douro-vallei. Een directe route tussen Mérida en Braga bestaat dus niet, wel een route die zich ontvouwt in verschillende takken. Een van deze routes naar Bracara Augusta liep dus via Tongobriga. Deze wordt trouwens ook gemarkeerd door minstens drie mijlpalen. Maar welke van deze routes het meest werd gebruikt, is niet duidelijk.
De middeleeuwse bedevaarders die vanuit Emerita Augusta (Mérida) in de richting van Bracara Augusta (Braga) hun pelgrimage naar Santiago de Compostella aanvatten, volgden vaak deze Romeinse routes. Zo ontwikkelde deze Romeinse weg zich ook tot een belangrijke pelgrimsroute.
Foto's:
- Romeinse weg Tongobriga (Robert Nouwen)
- Romeinse woningen Tongobriga (Robert Nouwen)