Het is van alle tijden dat complotdenkers en valse profeten de goedgelovige medemens in hun netten proberen te strikken. Wij moeten daarvoor niet alleen kijken naar het Trump-spektakel of de absurde Corona-fabels.
Dat zoveel mensen vatbaar zijn voor de wildste leugens en vlotjes alternative facts voor waar aannemen heeft ongetwijfeld te maken met een gebrekkig inzicht in historische kritiek. Het is in dat licht bijzonder jammer dat zo weinigen de grote Atheense geschiedschrijver Thucydides leren kennen. Thucidydes zoekt geen zondebokken, maar feiten.
Tijdens de Pelopennesische oorlog breekt in Athene een zware epidemie uit die de bevolking compleet ontredderde. Gezien de oorlog is een zondebok vinden niet moeilijk. De Spartaanse vijand vergiftigde de waterbronnen om de oorlog te winnen. De 'Spartanenpest' was een feit. In zijn methodekapittel merkte Thucydides echter terecht op dat de mensen zich nauwelijks moeite geven bij het onderzoek naar de waarheid. Liever wenden zij zich tot wat het eerst voor de hand ligt. De historicus noemt de beschuldiging aan het adres van de Spartanen onzin en gaat op zoek naar de feiten. Athene is een zeevarende mogendheid. Niet van de Spartanen maar van Ethiopië dat aan Egypte grenst is de besmetting afkomstig. Vandaar verspreidde de pest zich via de Middellandse Zee en bereikte zo de haven van Piraeus. Ongetwijfeld heeft het nuchtere en gefundeerde relaas van Thucydides weinig indruk gemaakt op de complotdenkers van zijn tijd.
Thucydides leidt mij naar Marcus Aurelius. In zijn overpeinzingen merkte de keizer-filosoof het volgende op:
De degeneratie van het redelijk denken is een pest, veel erger nog dan de ziekmakende verontreiniging en het bederf van de lucht die wij inademen. Want dat laatste tast levende wezens aan in hun biologisch leven, maar dat andere treft de mensen in hun mens-zijn zelf.
Het is pijnlijk te moeten vaststellen dat waar complot-denken en alternative facts de bovenhand nemen het gezond verstand compleet degenereert. Wat moet doorgaan voor een kritische geest blijkt een virus dat alle hersencellen aantast.
Marcus Aurelius, Persoonlijke notities, IX, 2, Vertaald, ingeleid en van aantekeningen voorzien door Simone Mooij-Valk, Ambo.
Foto: Marcus Aurelius, Piazza del Campidoglio, Rome, 5 augustus 2008.