Een tumulus bij Genoels-Elderen

Bij Genoels-Elderen denkt iedereen ongetwijfeld aan het wijnkasteel. In een vakantieperiode in tijden van Covid-19 is dat uiteraard gerechtvaardigd. Hemelse dranken en verstrooiing gaan vaak samen. Het kasteel ziet er schitterend uit en zijn wijngaarden beloven jaar na jaar uitstekende wijnen.

De geschiedenis van het kasteel van Genoels-Elderen gaat minstens terug tot de 14^de eeuw. De voormalige verblijfplaats van de heren van Genoelselderen wordt voor de eerste maal vermeld in 1407, toen het door de Tongerenaren werd platgebrand. Het huidige gebouw dateert in de kern uit de 1^ste helft van de 18de eeuw, maar werd na jaren verval sterk gerestaureerd in 1859. Het tegenwoordige uitzicht gaat op die restauratie terug. De locatie van het kasteel werd niet zomaar gekozen. Het ligt circa 1800 meter ten noorden van de toen belangrijke Romeinse weg van Tongeren naar Maastricht. Deze werd wegens het drukke handelsverkeer ook wel de Keulse weg genoemd. Lange tijd maakte hij deel uit van de internationale Hanze-route van Brugge naar Novgorod.

De oudste bewoningssporen van Genoels-Elderen dateren van Romeinse periode. De heerbaan Tongeren-Maastricht doorkruist zoals gezegd het grondgebied. Er werden sporen van een Romeinse villa en van het Romeinse kadaster (de centuratio) terug gevonden. Tegenover het wijnkasteel loopt een wat verwilderde dreef oostwaarts in de richting van het Grootbos dat een Romeinse tumulus verbergt, waarschijnlijk opgericht tijdens de eerste eeuw. 1400 meter oostwaarts ligt in een kleinschalig open landschap met weiland en fruitbomen de Gentombe van Herderen. De tombe van Genoels-Elderen die eigenlijk in Herderen ligt, situeert zich boven op het hoogste punt van een heuvel en was vanop de Romeinse weg, die 1600 meter zuidwaarts liep, duidelijk zichtbaar. De interpretatie van deze heuvel als tumulus staat wat ter discussie. Hij zou pas in de 18^de eeuw opgetrokken zijn als een tegenhanger van een tweede heuvel ten westen van het kasteel. Dat neemt niet weg dat hij op de kabinetskaart van Ferraris met het toponiem "Tombe" wordt aangeduid. Ook op de kaart van Vandermaelen (1846-1854) is de tumulus als dusdanig ingetekend. Enkel archeologisch onderzoek kan definitief uitsluitsel geven.

Rondom het bos bleef een overwegend open akkerlandschap bewaard waardoor men een wijds uitzicht heeft. De kerktorens van Membruggen en Herderen zijn duidelijk zichtbaar. In de aanwezigheid van sommige veldwegen en graften kunnen wij misschien de restanten van het Romeinse kadaster vermoeden. Het is in ieder geval opvallend dat een aantal lijnen samenvallen met de oude kaarten en een raster van circa 700 x 700 meter vormen. Fietsers en wandelaars die een landschap kunnen lezen zullen het zeker beamen. Dit landschap is bezwangerd door de geschiedenis!