“Mille viae ducunt hominem per saecula Romam” - “Duizend wegen leiden de mens eeuw na eeuw naar Rome”, zo wist de cisterciënzer monnik Alaunis de Insulis omstreeks 1200. Is dat citaat niet direct van toepassing op Tongeren, dan is het toch voor een gedeelte van toepassing op Romeinse het wegennet waarvan Tongeren het knooppunt was. Eeuw na eeuw hebben de Romeinse wegen mensen naar bestemmingen allerhande geleid. Hun tracés zijn overgeleverd via oude kaarten en tekenen zich soms nog af in het landschap. Maar ondertussen verdwijnen zij aan een rotvaart door de ongebreidelde economische ontwikkeling en aantasting van de open ruimte.
Dat geldt ook voor de weg tussen Tongeren en Maastricht die in potjes-Latijn zo ongelukkig Via Belgica wordt genoemd. De feitelijk nietszeggende naam verwijst naar de 400 km lange oude Romeinse heirbaan die dwars door onze streken liep en de Franse kust verbond met het Duitse Rijnland. De heerbaan werd aangelegd tijdens de regering van keizer Augustus. Dit gebeurde op basis van de opmetingen onder coördinatie van M. Vipsanius Agrippa. De Romeinse weg tussen Tongeren en Maastricht maakte er deel van uit. De weg bezat tijdens de volledige Romeinse periode, maar ook nog daarna een niet te onderschatten militair en economisch belang.
Hoewel het tracé van dat stuk weg al verdween onder het Industrie-terrein Tongeren-Oost en onder de dorpskern van Riemst bleven nog mooie stukken als landschapsrelict bewaard. Zij kunnen geïdentificeerd worden op basis van de oude kaart van en van Ferraris (1771-1778) waar de weg Chemin Brunehaud ou Ancienne chaussée des Romains wordt genoemd. Ongetwijfeld werd deze weg op de kaart van Villaret (1745-1748) op dezelfde wijze aangeduid zoals het stuk tussen Tienen en Tongeren. Maar jammer genoeg ging dat gedeelte van de kaart verloren. Ook op de kaart van Vandermaelen (1846-1854) wordt deze weg Ancienne Chaussée Romaine genoemd. In de Atlassen van Buurtwegen wordt hij eenvoudig met de 'Romeinschen weg' aangeduid. Wanneer men de kaarten met elkaar vergelijkt ziet men telkens ongeveer hetzelfde tracé dat bovendien sedert 1971 blijvend herkenbaar is op de opeenvolgende luchtfoto’s. Het is duidelijk dat de oude Romeinse weg tussen Tongeren en Maastricht tot in de 19de eeuw vermoedelijk ononderbroken een belangrijke rol heeft gespeeld als verbinding tussen de beide steden. Dat laat toe om met een vrij grote zekerheid het oude tracé in het landschap te identificeren. Voor wie goed kijkt zijn stukken van de Romeinse weg zelf tussen Tongeren en Maastricht nog heel duidelijk in het landschap zichtbaar.
Vertrekkend vanuit de Maastrichterpoort richtte hij zich via de Jaminéstraat naar de Blaarstraat en liep vervolgens voor een groot gedeelte evenwijdig aan de Maastrichtersteenweg. Bij het verlaten van de stad lag rechts van de weg het Vroeg-Christelijk grafveld van Tongeren waar in 1990 in één van de graven een zilveren ring met christogram werd terug gevonden. Ten noorden van het oude traject van de Romeinse heirbaan lagen de Potaardekuilen. De aangrenzende percelen noemen Herssegat en Deylaerdkuilen. Men vermoedt dat op deze gronden reeds tijdens de Romeinse tijd aan klei-ontginning voor de lokale pottenbakkerijen werd gedaan. Even verder lag eertijds een tumulus die sedert de 18de eeuw al is afgegraven. In het kaartboek van de Augustijnen wordt de grafheuvel nog steeds aangeduid. Ter hoogte van de kapel van Sint-Genoveva en Onze-Lieve-Vrouw van Bijstand van Blaar gaat de Blaarstraat over in de veldweg met de naam Marteman en vervolgens de onverharde Heersterveldweg. In de richting van Maastricht werd de verbinding verbroken door de aanleg van het bedrijventerrein Tongeren-Oost. Na Tongeren-Oost is de weg opnieuw te volgen via Millen, Herderen en Riemst. Sommige stukken bleven als veldweg bewaard, de meeste als verkavelingsweg. Ter hoogte van Herderen werd de weg waarover ooit Romeinse legioenen naar de Rijngrens trokken het slachtoffer van de grote ruilverkaveling van de jaren 1970. Op sommige luchtfoto's is zijn aftekening in het veld nog waarneembaar. Ook in Riemst verdween de weg grotendeels, nu ten gevolge van de voortdurende woonuitbreiding. Tussen Riemst en het Albertkanaal ligt nog een bijzonder mooi stuk, bewaard als veldweg dat door wandelaars, mountainbikers en landbouwers wordt gebruikt.
Eén van de karakteristieken van deze weg is het grote aantal tumuli die erlangs werden opgericht. In Riemst ter hoogte van Herderen ligt circa 500 meter ten noorden van de Romeinse weg een machtige tumulus. Hij wordt de Gentombe genoemd. Hij is vrijwel cirkelvormig. Hij heeft een gemiddelde diameter van 34 meter en een hoogte van om en bij de 7 meter. Niet ver van de tumulus werden de funderingsresten van Gallo-Romeinse woningen aangetroffen. De Gentombe is beschermd als monument. Hier liggen prachtige historische hoeves rond de dorpskerk. Ooit maakte deze heerweg deel uit van de grote Keulse handelsweg en van de Hanzeweg Brugge-Novgorod. Iets meer dan 600 meter ten zuiden van de Romeinse weg ligt de 14de-eeuwse waterburcht van Millen waarrond zich het dorp met de prachtige herenhoeves ontwikkelde. De burcht was het centrum van de heerlijkheid Millen of Milina, een leen was van het Graafschap Loon. Ze werd voor het eerst vermeld in 1143 en werd er ongetwijfeld gebouwd om de heerbaan te 'beschermen'. Net als de tumulus is de Romeinse weg een deel van ons archeologisch patrimonium. Wij hebben er alle belang bij de nog bewaarde stukken als erfgoed te koesteren en te conserveren.
Reactie plaatsen
Reacties
Persoonlijk denk ik dat de De La Brassinestraat (en in het verlengde de Maastrichterstraat) in Herderen een betere kandidaat is, zowel topografisch als praktisch. Ik blijf er op hameren dat dé Romeinse weg niet bestaat, maar dat het gaat om een corridor waarlangs men zich begaf, om van A naar B te gaan.