Wie had ooit gedacht dat de Romeinse Aquila of legioensadelaar in verkiezingen in Vlaanderen zou opduiken? Eronder stond de afkorting SPQA voor “Senatus Populusque Antverpienses”, vertaald als “De Senaat en het Volk van Antwerpen”. Bart De Wever gaf aan dat de afkorting staat voor democratie, en specifiek voor het Antwerpse volk en de Antwerpse gemeenteraad.
Daarbij verwees hij naar de Italiaanse hoofdstad Rome waar je overal in de straten de afkorting SPQR tegenkomt: op oude gebouwen, op beelden, op putdeksels, enz. De afkorting SPQA op het stadhuis van Antwerpen dateert uit de 16e eeuw, toen het huidige stadhuis werd gebouwd en de stad haar economische en politieke macht wilde benadrukken in een tijd van groei en welvaart. Toch is een beetje nuance bij dit soort pseudogeschiedenis op zijn plaats.
De aquila, of adelaar, was voor de oude Romeinen een van de belangrijkste symbolen van hun macht en gezag, vanwege de connotatie met suprematie, moed en onoverwinnelijkheid, evenals de associatie met de god Jupiter. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de adelaar sinds de legerhervormingen van Marius in 102 voor Christus het embleem van de Romeinse legioenen werd. Uit de burgeroorlogen van de late Republiek ontstond het Romeinse keizerrijk. Augustus, die zonder mededogen met al zijn tegenstanders had afgerekend en de heerschappij naar zich toe had getrokken, slaagde erin de republikeinse instellingen zodanig te hervormen dat alle macht de facto bij de keizer kwam te liggen. Hij gebruikte SPQR om de legitimiteit van zijn heerschappij te waarborgen en de indruk te wekken dat hij handelde namens de traditionele Romeinse instellingen en waarden. Voor zover Rome ooit een democratie heeft gekend, was daarmee echter afgerekend. Het oordeel van de Romeinse geschiedschrijver Tacitus hierover was vernietigend. Op de legioenstandaarden werd onder de adelaar vaak het hoofd of de naam van de regerende keizer geplaatst. De legioensadelaars werden zo door het hele Romeinse Rijk beschouwd als symbolen van overheersing, glorie en overwinning van het Romeinse volk dat geleid werd door de keizer zelf. Een mooi voorbeeld van deze symboliek wordt geschonken door een aureus, een gouden munt die afkomstig is van hedendaagse Córdoba. Op de voorzijde staat keizer Augustus afgebeeld. Op de keerzijde zien wij een tetrastyle tempel met binnen een triomfantelijke strijdwagen met aquila en vier miniatuur galopperende paarden. Het beeld wordt vergezeld door de afkorting SPQR.
Latere naties, van Polen tot de Verenigde Staten, hebben in de loop der eeuwen adelaars aangenomen als hun nationale symbolen, zowel vanwege hun intrinsieke betekenis als in een poging om het Romeinse Rijk op te roepen. Steden zoals Antwerpen, Amsterdam en Alkmaar volgden eveneens dat voorbeeld. Ook het fascisme, in het bijzonder in nazi-Duitsland en Italië, gebruikte de adelaar als symbool om zijn grootsheid en macht te beklemtonen. De regering van Benito Mussolini gaf opdracht om SPQR op een aantal openbare gebouwen en putdeksels aan te brengen om zo zijn dictatuur te legitimeren en te propageren als een "Nieuw Romeins Rijk". Dat had uiteraard niets met democratie te maken! Ongetwijfeld is dat ook niet de boodschap van Bart de Wever. Zelfs indien we het gebruik van de adelaar door het Duitse en Italiaanse fascisme buiten beschouwing laten, en ons louter op de Romeinse geschiedenis richten, blijft de adelaarsstandaard echter een erg dubieus symbool.
SPQR, dat op zich uiteraard neutraal is, wordt trouwens tot vandaag gebruikt in het gemeentewapen van Rome. De Italianen geven er al lang een andere en humoristische vertaling van, "Sono Pazzi Questi Romani" (letterlijk: "Ze zijn gek, die Romeinen"), als ze het al niet veranderen in "Sono Porci Questi Romani".
© De Standaard